Pangngalan

Ang pangngalan ay salita o bahagi ng pangungusap na tumutukoy sa ngalan ng tao, bagay, pook, hayop, at pangyayari. Maaari din na ipakilala ng pangngalan ang isang kaisipan o konsepto Sa linggwistika, kasapi ang pangngalan sa isang malawak, bukas na leksikong kategorya na kung saan ang mga kasapi nito ay nagiging pangunahing salita sa isang simuno ng isang sugnay, bagay sa isang pandiwa, o bagay sa isang pang-ukol.

Pagkahati-hati ng pangngalan

Maaaring mahimay ang pangngalan nang ayon sa kaurian, katuturan, kasarian, kailanan, kaanyuan, kalikasan, at katungkulan.

Ayon sa Gamit

Naayon sa sakop o uri ng katuturan ang mga pangalan. Maaari itong tahas, basal, hango, lansak o patalinghaga.

• Tahas - pangngalang nararanasan ng isa sa mga limang pandamdam (paningin, pandinig, panlasa, pakiramdam at pang-amoy) at may katangiang pisikal. 

                           Halimbawa: tubig,bundok, pagkain

• Basal - pangngalang tumutukoy sa mga kaisipan o konsepto na hindi nararanasan ng limang pandamdam at walang pisikal na katangian. Nasa anyong payak ang lahat ng pangngalan basal.                    

                           Halimbawa: wika, yaman, buhay

• Lansak- pangngalang tumutukoy sa isang kalipunan o karamihan. Maaaring maylapi ito o wala.                            

                           Halimbawa: madla, sangkatauhan, kapuluan

• Hango - pangngalang nakabatay sa isang salitang basal. 

                          Halimbawa: kaisipan, salawikain, katapangan

• Patalinghaga - pangngalang hindi tuwirang patungkol sa bagay na pinangangalanan sa halip inihahambing lamang sa bagay na kamukha o katulad lamang. 

                          Halimbawa: buwaya (imbis na kurakot), langit (imbis na ligaya), kababuyan                                                      (imbis na kasalaulaan) tanga(imbis na mangmang)

• Denominasyon - pangngalang hango at lansak.

                         Halimbawa: blocke, pulutong

Ayon sa kasarian

Masasabing walang partikular na babae o lalaki sa mga pangngalan. Ngunit matutukoy ang kasarian ng pangngalan kapag nilalagyan ng salitang "lalaki" o "babae" bago o pagkatapos ng salitang kinauukulan. Halimbawa: batang babae, batang lalaki, lalaking aso, babaing pusa

Mayroon din namang mga salitang hindi na kailangang lagyan ng mga salitang "lalaki" o "babae" kung likas na matutukoy ang kasarian ng isang pangngalan. Kadalasang matutukoy din ang kasarian sa pangngalan o palayaw. Halimbawa, kadalasang lalaki ang mga pangngalang tunog "o" at babae naman kapag tunog "a". Tingnan ang sumusunod na mga halimbawa:

• Panlalaki - pari, hari, tatay, kuya, manong, tandang (lalaking manok), kalaykan (lalaking kalabaw), atbp.
• Pambabae - madre, reyna, nanay, ate, libay (usang babae), dumalaga (hindi pa nanganganak na babaing hayop), sirena, atbp.
• Di tiyak - tumutukoy sa ngalang maaring babae o lalaki - magulang,pinsan, bata, kaibigan, atbp.
• Walang Kasarian - ngalang tumutukoy sa bagay na walang buhay - bagay, laruan, mesa, sasakyan,manika, atbp.

Ayon sa kailanan

Tungkol naman sa bilang kung isahan, maramihan, o lansakan ang kailanan ng pangngalan.

• Isahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na si, ni, o kay kapag mga tao ang tinutukoy, at ang, ng (nang), o sa kapag mga pangngalang pambalana. Ginagamit din ang pamilang isang o sang, sam, at son na mga hangong salita nito. 

                            Halimbawa: Ang burol ay isang anyong lupa.

• Dalawahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na sina, nina, kina, at ang mga (manga, ng mga, sa mga) at gumagamit din ng mga pamilang nagmula sa dalawa. 

                            Halimbawa: Sina Roberto at Rowena ang bumato sa mga ibong lumilipad.

• Maramihan - pangngalan na pinagsama-sama ang mga bagay na magkakatulad. Kadalasang may magkabilang panlapi itong "ka" at "an" o "han".

                            Halimbawa: kabahayan, kabukiran, Kabisayaan

	Tuwiran (ang)	Hindi tuwiran (ng)	Pahilig (sa)
Karaniwang isahan	ang, 'yung (iyong)	ng, n'ung (niyong)	sa
Karaniwang pangmaramihang	ang mgá, 'yung mgá (iyong mgá)	ng mgá, n'ung mgá (niyong mgá)	sa mgá
Personal na isahan	si	ni	kay
Personal na pangmaramihang	sina	nina	kina

Common Noun Affixes

ka-	indicating a companion or colleague
ka- -an	collective or abstract noun
pan-	denoting instrumental use of the noun

Ayon sa kalikasan

Maaaring iuri ang pangngalan sa kalikasan o pinagmulan nito.

• Likas - pangngalang natural na sa isang bagay at kadalasang hango sa kalikasan.                                         Halimbawa: apoy, lindol, ligaya
• Likha - pangangalang hinango ng mga dalubhasa dahil sa pangangailangan. Maaaring bagong likha at lumang salita na may bagong kahulugan ang pangngalan na ito.                                         Halimbawa: agham, talatinigan, sining
•  Ligaw - pangngalang hiniram o hinango mula sa mga salitang banyaga.                                                         Halimbawa: demokrasya, relihiyon, butones

Ayon sa lapi

Tungkol paglalapi ang kaanyuan ng pangngalan.

• Payak - pangngalang hindi inuulit, walang panlapi, o katambal. 

                   Halimbawa: talumpati, watawat, ligalig

• Maylapi - pangngalang binubuo ng salitang-ugat na may panlapi sa unahan, gitna, hulihan o magkabila. 

                   Halimbawa: sinigang, inihaw, tindahan, palakasan

• Inuulit - pangngalang inuulit na maaaring may panlapi o salitang-ugat lamang. 

                   Halimbawa: tau-tauhan, bagay-bagay, bali-balita

• Tambalan - pangngalang binubuo ng dalawang salitang magkaiba na pinagsasama upang maging isa at may gitling sa pagitan nito. 

                   Halimbawa: kisap-mata, bahay-kubo, bantay-salakay, bukas-palad

Ayon sa katungkulan

Sa karaniwang katungkulan sa pangungusap, nagiging simuno o layunin ang isang pangngalan. Subalit maaaring gumanap din ang pangngalan bilang pagka-pandiwa, pagka-pandiwari, pagka-pang-uri, pagka-pang-abay at iba pa sa tulong ng ilang panlapi o pananalita.

Nasa sumusunod ang ilang mga halimbawa:

• Pangngalang malapang-uri - nagbibigay ng tiyak na kaurian kapag pinagsama sa kapuwa pangngalan. 

                Halimbawa: Andres Bonifacio, Kay Huseng Batute, dalagang anak, baboy-ramo

• Pangngalang malapandiwa - gumaganap bilang isang pandiwa na nagsisimula sa "pa", "pag", "pang", "paki" o mga iba't ibang anyo nito at may kasamang "an" o "han". 

                Halimbawa: Ang pahayag (ipinahayag) ng Senador ay mahalaga sa bayan.

• Pangngalang malapandiwari - kung ang pagganap ay alangang pandiwa at alangang pang-uri. Matitiyak kung malapandiwari ang pangngalan sa pagtatanong ng "ano ang...?" 

                Halimbawa: Ano ang dala (dinala) mo? Ang dala ko ay...

• Pangngalang malapang-abay - kadalasang nauukol sa panahon na bahagi ng isang araw o gabi.               Halimbawa: Nilalagnat sa hapon ang may tuberkulosis.

Panghalip

Ang panghalip (pronoun in english) ay ang salitang humahalili o pamalit sa ngalan o pangngalan na nagamit na sa parehong pangungusap o kasunod na pangungusap. Ang salitang panghalip ay nangangahulugang "panghalili" o "pamalit".

Mga uri ng panghalip

Ayon sa Tagalog Lang, mayroong limang uri ang panghalip. Kabilang sa mga uri ng panghalip ang panghalip na panao, (ii) panghalip na pamatlig, (iii) panghalip na pananong, (iv) panghalip na panaklaw, at (v) ang panghalip na pamatlig.^[1]

Panghalip na panao - ang panghalip na panao (mula sa salitang "tao", kaya't nagpapahiwatig na "para sa tao" o "pangtao") ay nakikilala sa Ingles bilang personal pronoun. Ito ay panghalili sa ngalan ng tao. 
                  Halimbawa ng mga panghalip na panao ay ang mga salitang ako (me), ko, akin                         (mine), amin, kami (we), kayo, atin , inyo, kita, kata, mo (you), siya                                           (he/she), kanila (theirs), at kanya (hers/his).

Panghalip na pananong - ang panghalip na pananong (mula sa salitang "tanong", kaya't may pakahulugang "pantanong") ay nakikilala sa Ingles bilang interrogative pronoun. 

                  Halimbawa ng panghalip na pananong o patanong ang mga salitang ano(what),                       anu-ano, sino, sinu-sino, nino, alin, at alin-alin.

Panghalip na panaklaw - ang panghalip na panaklaw (mula sa salitang "saklaw", kaya't may pahiwatig na "pangsaklaw" o "pangsakop") ay tinatawag na indefinite pronoun (literal na "panghalip na walang katiyakan" o "hindi tiyak") sa Ingles. 

                  Halimbawa ng panghalip na panaklaw ang mga salitang sumusunod:                                           lahat, madla, sinuman, alinman, anuman, at pawang.

Panghalip na pamatlig

Ang panghalip na pamatlig ay humahalili sa ngalan ng tao, bagay, at iba pa na itinuturo o inihihimaton. 

                  Halimbawa ng panghalip na pamatlig ang mga salitang ito, iyan, iyon, nito, niyan,                   niyon, ganito, ganyan, ganoon, dito, diyan, doon, narito, nariyan, at naroon. 

Pang-uri

Ang pang-uri ay isang bahagi ng pananalita na binabago ang isang pangngalan, karaniwang sinasalarawan nito o ginagawang mas partikular ito. Gayon man, hindi kinikilalang uri ng salita sa pangkalahatan ang pang-uri; sa ibang salita, may mga ilang wika ang hindi gumagamit ng mga pang-uri. Ang pang-uri ay nagbibigay ng turing sa isang pangngalan o panghalip. Ang mga pinakakinikilalang mga pang-uri ay iyong mga salita katulad ng malaki, matanda at nakakapagod na sinasalarawan ang mga tao, mga lugar, o mga bagay.

Kayarian ng pang-uri

May apat na anyo ang mga pang-uri. Ito ay ang mga sumusunod:

• Payak - Ito'y binubuo ng mga salitang-ugat lamang. Mga halimbawa: hinog, sabog, ganda,
• Maylapi - Ito'y mga salitang-ugat na kinakabitan ng mga panlaping Ka-, ma-, main, ma-hin, -in, -hin, mala-, kasing-, kasim-, kasin-, sing-, sim-, -sin, at kay-,
• Inuulit - Ito'y binubuo sa pamamagitan ng pag-ulit ng buong salita o bahagi ng salita. Mga halimbawa: pulang-pula,puting-puti,araw-araw gabi-gabi. hindi inuulit ang mga salitang: halo-halo, paru-paro.
• Tambalan - Ito'y binubuo ng dalawang salitang pinagtatambal. Mga halimbawa: ningas-kugon, ngiting-aso, balat-sibuyas, kapit-tuko at bahag buntot.

Uri ng pang-uri

May tatlong uri ang mga pang-uri. Ito ay ang mga sumusunod:

• Pang-uring naglalarawan - Nagpapakilala ng uri o kabagayan ng isang pangngalan o panghalip.
• Pang-uring pamilang - Nagpapakita ng bilang ng pangngalan o panghalip.
  • Pamilang na panunuran o ordinal - ginagamit sa pagpapahayag ng pagkakasunud-sunod ng tao, bagay, hayop, lugar at gawain. May panlapi itong ika- o pang-.
• Pantangi-sinasabi ang tiyak na pangngalan.
• Kardinal na pamahagi - ginagamit kung may kabuuang binabahagi o pinaghahati-hati.
• Kardinal na palansak o papangkat-pangkat - nagsasaad ng bukod sa pagsasama-sama ng anumang bilang, tulad ng tao, bagay, pook atbp.
• Kardinal na pahalaga - nagsasaad ng halaga ng mga bagay.

Kaantasan ng pang-uri

Ang tatlong kaantasan ng pang-uri ay:

• Lantay -naglalarawan ang pang-uring lantay ng isang pangngalan o panghalip na walang pinaghahambingan.
• Pahambing -nagtutulad ang pahambing sa dalawa o higit pang pangngalan o panghalip.
• Pasukdol -ang pasukdol ay katangiang namumukod o nagngingibabaw sa lahat ng pinaghahambingan.